981 Sayılı Ameliyatı İskaiye İşletme Kanunu Muvakkatı (Osmanlı Kanunu)

Mürur eylediği araziyi doğrudan doğruya irva etmeyip bir veya müteaddit yedeklere su veren mecralara "kanal" namı verilir.

"Yedek" bir kanaldan teşaüp eden ilk mecralara ıtlak olunur.

Yedeklerden inşiap eden üçüncü derecedeki mecralara "hark" tesmiye olunur.

Harklardan inşiap ile suyu doğrudan doğruya tarlalara isale eden mecralara "ağızlık" namı verilir.

Arazinin iska ve irvasından sonra üzerindeki suyu doğrudan doğruya toplayıp sevkeden mecralara "hendek", bir veya birkaç hendeğin suyunu isale eden mecralara dahi "savacık" ve savacıkların suyunu cemederek irva sahası haricinde bir çay veya göle veyahut gayrimezru ve münhat araziye ve sazlık ve bataklık gibi mahallere sevkeyliyen mecralara da "ayak" tabir olunur.

Zeminin tecdidi havası ve kabiliyeti nüfuziyesinin tezyidi maksadiyle tahtelarz tesis olunan mecralara (tefcir mecraları avgın) ıtlak edilir.

Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü maddelerde muharrer mecraların heyeti mecmuasına "irva şebekesi" ve beşinci ile altıncı maddelerde muharrer aksama da "tahliye şebekesi" namı verilir, ancak irva tuğyan usuliyle icra edilirse irva şebekesi vazifesini dahi ifa eder.

İska olunan arazinin hayatı ziraiyesine hadim olmak üzere canibi hükümetten inşa olunan kanal ve yedek ve hark ve ayak ve sıvacık ve hendekler ve arazinin istila ve tuğyanı miyahtan muhafazası için tesis edilip "mahmuz" tesmiye olunan arzani ve tulani setler ve suların tevziine mahsus mehazlar ve temini muvasalat için tesis kılınan yollar ve köprüler ve cereyanı mihaya hadim (akadök) ve sifonlar gibi bilumum imalatı sınaiye müessesatı umumiyeden madut olup bunların hüsnü muhafazası ve tamirat ve tathiratı tarafı hükümetten mansup ameliyatı iskaiye memurini fenniyesi marifetiyle icra edilecektir.

Tesisi münhasıran ashabı araziye ait olan "ağızlık" ve tefcir mecralariyle kura ahalisi ve eşhası saire tarafından vücude getirilen mecari ve imalatı saire müessesatı umumiyeden madut olmayıp bunların masarıfı tesisiye ve tamiriyeleri ashabına racidir.

Kendi arazisi dahilinde ve mücavir arazi kurbinde mecra küşadına mecbur bulunan ashabı arazi işbu mecrayı huduttan laekal umku mecraya müsavi bir mesafede hafredebilir. Mesafei mezkure mecranın hudut tarafındaki şivinin dılı fevkanisinden ve ımla olunduğu takdirde şiv eteğinden itibaren mesaha edilecek ve şivlerle kenar seddeleri fennen iktiza eden metaneti haiz olacaktır. Hükümet, ameliyatı iskaiye idaresinin talebi üzerine işbu mesafeyi tezyit etmeğe selahiyattardır.

Vaziyeti topoğrafiye ve tabiiye dolayısiyle mürtefi arazi sularının münhat araziden geçirilmesine mecburiyet görüldügü takdirde münhat arazi sahibi miyahı mezkurenin icrasına mani olamıyacağı gibi mürtefi arazi sahibi de bu icradan münhat arazi sahibine gelebilecek mazarratı izale ve tazmin etmeğe mecburdur.

Ameliyatı İskaiye İdaresinin tasdikine iktiran eden irva veya tahliye mecrasının kendi arazisi dahilinden mururuna sahibi tarafından mümanaat edilmiyecektir.

Macari ve imalatı sairenin sakatlanmasından ve suveri saireden dolayı hasıl olan zarar ve ziyanı izale ve tazmin etmeğe müteşebbisler mecburdur. Ancak hükümetin bu gibi müteşebbislere imtiyaz ve ruhsat vermesi zamanını müstelzem olamaz.

Her ne suretle olursa olsun bir mecranın seddine sebep verip de civar araziye zarar iras edenler o mecranın tamirat ve tathirat masarifi ile iras ettikleri zarar ve ziyanı tazmine mecburdur.

Açılmak istenilen hususi bir "hark" veya "yedek"in müessesatı umumiyeden olan mecariye ilhakı veya oralardan imrarı ameliyatı iskaiye idaresinin tesvibine binaen mahalli hükümetinden müsaade ıstihsaline ve bu güzergahın icra edilecek ameliyat için en muvafık güzergah olduğunun anlaşılmasına mevkuftur. Bu halde mecrayı umuminin masarifi inşaiye ve tamiriyesiyle mütenasib bir meblağ talebine mecrayı umumi sahibi haizi selahiyettir.

Hususi mecralar küşat etmek istiyenler müessesat irvaiyeden gayri imalatı katetmeğe mecbur olursa imalatı mezkureye müteallik kavanin ve nizamat ve talimata tebaiyet edeceklerdir.

Hakkı mecra ya daimi veyahut muvakkat olarak şeraiti atiyeye tevfikan talep ve istihsal olunabilir. Şöyle ki: Hakkı mecraya müsteniden işgal edilecek arazinin bedeliyle mecranın araziden imrarı suretiyle arazinin taksime uğramasından naşi hasıl olacak zararu ziyanın hakkı mecrayı istihsal edenler tarafından ameliyat ve hafrıyata mübaşeretten evvel tediye ve tazmini mecburidir.

Hakkı mecra dokuz seneden dun bir zaman için talep ve istihsal olunduğu takdirde baladaki tazminatın yalnız nısfı tediye olunur. Muvakkat hakkı mecra istihsal edenler mezkur dokuz senenin inkızasından mukaddem daimi hakkı mecra istihsaline tazminatı nakdiyenin nısfı diğeriyle işbu nısfın hakkı mecranın istihsali tarihinden itibaren faizi nizamisinin tediyesi kaydü şartıyle haizi selahiyettir.

Şu kadar ki dokuz senenin inkızasından sonra muvakkat hakkı mürurun daimiye icraı gayricaizdir.

Hükümetin veya başkasının arazisi dahilinde bir mecraya sahip olanlar su sarfiyatını mecranın derecei istiabından fazla tezyit edemezler. Su sarfiyatını tezyide ihtiyaç mesettiği ve mecranın kabiliyeti istiabiyesi bulunmadığı takdirde tadili mecra caizdir. Mecra tadil edildiği takdirde tadil için lazım gelen arazi kıymetinin ve bundan dolayı vukubulacak zararuziyanın tazmini lazımdır.

Müessesatı umumiyeden olan bir mecra üzerindeki köprüden su geçirmek istiyenler bundan mütevellit zararuziyanı tazmine mecburdurlar.

Bir mehaz küşadına müsaade talep edenler mehazın şeklini ve sarfiyatını hükümete tayin ettirecek ve daima bu şekli muhafaza eyliyecektir. Hükumet işbu mehaza mahsus olan sudan bir miktarını menafii umumiye namına istimal edebilir ve bundan dolayı mehaz sahibi hakkında terettüb edecek zararu ziyanı tazmin ile mülzem olmaz.

Umuru iskaiyede istimal olunan mecarii umumiyedeki suyun ahar suretle istimaline müsaade itası umuru iskaiyenin ihlal edilmemesine mütevakkıftır.

Ameliyatı iskaiyeden gayri hususat hakkında icrası talep olunacak imalata ameliyat iskaiyece bir guna mahzur olmadığı ameliyatı iskaiye idaresinden ledessual anlaşıldıktan sonra müsaade olunacak ve hususatı mühimme hakkında Nafia Nezaretine iş'arı keyfiyet edilecektir.

Ameliyatı iskaiyenin muamelatı umumiyesi Nafia Nezaretinde Nafia Müdüriyetine merbut ve lüzumu kadar memurdan mürekkep ve icap eden yerlerde müteşekkil birer ameliyatı iskaiye müdüriyetleri marifetiyle idare edilecek ve müdüriyetlerin vezaifi umumiyesi ve arazinin suret irva ve iskası ve varidat ve masarifatının ahzuicrası ayrıca bir talimatla tayin olunacaktır.

Esbabı mücbireden münbais ahvalin icabatı yahut lüzum görülen tadilat ve tamiratın mecralarda suların tanzimi için muktazi tedabirin icrası veya bir mecrada tesviyei lazime yapılması gibi sebeplere müstenit olarak bir mecra suyunun tatil veya tadil edilmesinden dolayı hiç kimsenin hükümetten tazminat talebine hakkı olamaz. Ancak esbabı mücbire müstesna olmak üzere tathirat ve tamirat mevsimi iska ve irvanın gayri mevsimlerde yapılacağı gibi tathirat ve tamirata başlanmazdan mukaddem alakadar olan kariye heyeti ihtiyariyesine de ihbarı keyfiyet edilecektir.

Teahhuru mahzurdan salim bulunmıyan tathirat ve tamiratın icrası için amele tedariki kabil olmadığı takdirde, mezkur mecra hangi kariye hududu dahilinde ise o kariye ahalisi yevmiyeleri rayici mahalli üzere canibi hükümetten tediye edilmek şartiyle amele sevk ve izamına mecburdurlar.

İska ve irvayı araziye mania husulünden, yahut tereşşuhat ve zayiatı miyahiyeden veya mezruata irası zarar edecek esbaptan dolayı bir mecranın set ve tatili veya mevkiinin tebdili iktiza ederse iska ve irva müdürünün mütelaatı üzerine Nafia Nezaretince icabının icrasına müsaade olunur.

Mecarii muhtelife ve imalatı sınaiyenin esaslı bir surette tebdil ve tağyiri Nafia Nazaretinin mezuniyetine mütevakkıftır. Ancak bir mecradan diğerine su vermek için yapılan müteharrik mehaz ve kama döşemeleri gibi aksamı cüz'iyede fennin icabatına göre derhal ifası muktazi tevsiat ve tadilat ve tahtı elzemiyette bulunan tamirat ve ıslahat neticei keyfiyetten Nezarete malumat verilmek şartiyle iska ve irva müdüriyetinin tensibiyle yapılabilir.

Dahilinden mürur eden bir mecranın tathir edilmemesinden veya tarafeyn seddelerinin hali intizamda bulunmamasından dolayı hasara ve istilayı miyaha uğrıyan arazi ashabı, keyfiyeti mensup oldukları şube mühendisine ihbar ettikleri halde mühendis esbabı maniai fenniye yoksa bila ifatei vakit icrayı icabına tevessül ve badehu keyfiyetten müdüriyeti haberdar eder. Şube mühendisi icabını icra etmediği takdirde alakadaran iska ve irva müdüriyetine müracaat edecek ve müdüriyet keyfiyeti bitetkik muktezasını tayin ve icra edecektir.

Bir mecranın tamir ve tathiri o mecrayı küşat edenlere veyahut ondan müstefit olanlara aittir. Bu bapta müdüriyetten vukubulacak ihtara tebaiyet mecburidir. Alakadaran veya erbabı istifadet tamirat ve tathiratı muktaziyeyi icra edecek kadar kesretli olmaz veya ahvali maliyeleri müsait bulunmazsa masarifi vakıa alakadarandan mahsul zamanı tahsil edilmek şartiyle hükümetçe tamiratı lazime icra edilir.

Ağızlıklar ashabı arazi tarafından yapılır ve mevsime ve nev'i mezruata ve icabatı saireye göre tebdil ve tadil edilebilir. Sahipli araziden mürur eden ağızlıkların inşası ashabı arazinin muvafakatine mutevakkıf değildir. Ancak, mezruatın bu sebeple hasarzede olmamasına dikkat ve itina olunacak ve ağızlıkların güzergahı hakkında tahaddüs edecek ihtilafat şube mühendisi tarafından halledilecektir.

İnşaat için işgal olunacak arazinin bedeli icarile işgalden mütevellit zararı ve istimlak olunacak arazinin dahi İstimlak Kanununa tevfikan bedeli mutasarrıfına verilecektir. Ancak istimlak edilen arazinin orada ihdas edilen mecranın ademi lüzumu takdirinde hükümetçe bilmüzayede eşhasa tefvizi veyahut ücret ve müddeti münasibe ile zer'ine müsaade olunması caizdir. Araziyi zeretmek isteyenler baistida iska ve irva müdiriyetine müracaat edecek ve müdiriyetçe bir mahzur görülmediği takdirde bir kıt'a ruhsatname itasile ziraate müsaade edilecektir ve zürra müddeti icarenin hitamında araziyi kamilen tahliye etmekle mükelleftir.

Taliplerin taaddüdü halinde en nafi şerait dermeyan eden tercih olunur. Bu gibi arazide hakkı tapu yoktur.

İstimlak olunan araziye ve mecarii umumiyenin dahiline ve şiv seddelerine irva ve iska müdiriyetinin müsaadesi olmaksızın ahali tarafından garsı eşcar memnudur. Buralarda evvelce mevcut olan ağaçlardan istifade etmek hükümete aittir. Efrat tarafından yapılan mecralarda ağaç garsolunabilmesi şube mühendisinin müsaadesine menuttur. Efrada ait mecralarda bulunan eşcar cereyanı miyahı işkal ile ahare irası zarar ettiği takdirde sahipleri kal'etmeğe mecburdurlar. Bu bapta vukubulan ihtara tevfiki hareket olunmadığı takdirde iska ve irva müdiriyetinden istihsal edeceği müsaade üzerine şube mühendisi tarafından bu gibi ağaçlar sökülecek ve eşcarı maktua bedelinden ücreti kali badelistifa fazlası ashabına iade olunacaktır.

Su sarfiyatının tezyit ve tenkisi maksadı olmaksızın köprü ve bent ve mecra vesaire üzerindeki alatuedavatı tahrik edenler ve mecrada köprü ve geçit ve sifon yapanlar;

Mecralar üzerinde hükümet veya efrat tarafından inşa edilmiş olan mehazlarda tebdilat icra edenler;

Bilaruhsat mecralar ile seddelerde ve arazii müstemlekede ziraat eyliyenler ve memurini mahsusası tarafından vukubulan emrütenhibe muhalefet eyliyenler;

Set ve mecralar dahiline meyyit veya laşe ilka ve defnedenler;

Memurini mahsusasının müsaadesini istihsal etmeksizin bir mecraya hariçten su sevkeyliyenler;

Bir mecranın veya sair mahallin hafrutathirile husule gelen toprak vesaireyi mecarinin şiv ve seddelerine vazedenler;

Hariçten gelen suları mecrayı tabiisine ve tarlaların iskasından fazla kalan suları tahliye mecralarına sevketmeyip de mecarii saireye sevkederek bunların çamur ve kum ile dolmasına sebep olanlar;

Mecra dahilinde kuyular hafredenler;

(Değişik cümle: 23/01/2008-5728 S.K./1.mad) Mecra dahilinde her ne suretle olursa olsun balık saydgahı tesis edenler ef'ali mezkûreden tahaddüs edecek zarar ve ziyanı tazminden maada mahallî mülkî amir tarafından ikiyüzelli Türk Lirası idarî para cezasıyla cezalandırılır.

08/02/2008 tarih ve 26781 S.R.G. de yayımlanan 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı kanunun 1. maddesi ile değiştirilen bağlama cümlesi :
    
 
 Mecra dahilinde her ne suretle olursa olsun balık sayhgahı tesis edenler ef'ali mezkureden tahaddüs edecek zarar ve ziyanı tazminden maada yirmi dört saatten bir haftaya kadar hapis ile mücazat olunurlar.

Müsaadei mahsusa istihsal etmeksizin bir bent inşası veya taş yığını veyahut mevanii saire ihdası ile mecraları seddeyliyenler;

Su sarfiyatının tezyit ve tenkisi maksadile mehaz ve bentlerin kapılarını açan ya kapayanlar ya köprü ve bent ve mehazlarda bulunan aletüedavatı ve mecra üzerindeki bendin müteharrik aksamını tahrik edenler;

Mecraların bendine ve süddesine veya mehazına su çarhı (nüure, tulumba, sakiye vesaire) gibi suyu terfi ve tevkif edici alet vazeyleyenler;

(Değişik cümle: 23/01/2008-5728 S.K./2.mad) Bilamüsaade mecraların tarafeyn süddelerinde fetha ve mehaz küşat edenler ile süddeler üzerine tarik ihdas eyleyenler tahakkuk edecek zararuziyanın tazmininden maada mahallî mülkî amir tarafından beşyüz Türk Lirası idarî para cezasıyla cezalandırılır. Ancak, verilen para cezasının miktarı meydana gelen zarar ve ziyandan az olamaz.

08/02/2008 tarih ve 26781 S.R.G. de yayımlanan 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı kanunun 2. maddesi ile değiştirilen bağlama cümlesi :
    
 Bilamüsaade mecraların tarafeyn süddelerinde fetha ve mehaz küşat edenler ile süddeler üzerine tarik ihdas eyliyenler tahakkuk edecek zararuziyanın tazmininden maada yirmi dört saatten bir aya kadar hapis veya buna bedel zararu - ziyanın nihayet rub'una kadar ve her halde yarım Osmanlı altından dun olmamak üzere cezayi nakdi ile mücazat olunurlar.

(Mülga madde: 23/01/2008-5728 S.K./578.mad)

08/02/2008 tarih ve 26781 S.R.G. de yayımlanan 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı kanunun 578. maddesi ile mülga edilen madde metni:
    
 
 Madde 34 - İnşaatın her nevi aksamını kasden tahrip edenler;
    İmalatı sınaiyeye müteallik kabilin akil alatuedevat ve aksamını ahzu sirkat edenler;
    Memurin ve müstahdemine fiilen muhalefet ederek bir mecraya su isale veya mecradaki suyu katedenler tahakkuk edecek zararuziyanın tazmininden maada bir haftadan altı aya kadar hapis veya buna bedel zararuziyanın nihayet nısfına kadar ve her halde beş altından dun olmamak üzere cezayi nakdi ile mücazat olunurlar.

Memurinin ahkamı kanuniyeyi yanlış tatbik etmelerinden veya ahkami kanuniyeye muhalif hareketlerinden tevellüt edecek zararuziyan o memurlara hakkı müracaatları olmak üzere onları tayin eden devair veya şirket veya eşhas tarafından tazmin olunur.

(Mülga madde: 23/01/2008-5728 S.K./578.mad)

08/02/2008 tarih ve 26781 S.R.G. de yayımlanan 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı kanunun 578. maddesi ile mülga edilen madde metni:
    
 Madde 36 - İşbu kanunda münderiç mücazat ve tazminat davası mehakimi sulhiye bulunan mahallerde mehakimi sulhiye ve bulunmıyan mahallerde mehakimi iptidaiyede rüyet olunur.

Tarafı hükümetten mansup iska ve irva müdürleriyle muavinlerinin ve şube mühendisleriyle muavinlerinin ve müfettişlerin ve kondoktorlarla keza muavinlerinin işbu kanunda muharrer ceraim hakkında tanzim edecekleri zabıt varakaları hilafı sabit oluncaya kadar mehakimce mamulünbih addolunacaktır. İşbu memurların memuriyetlerine hini tayinlerinde hasbelvazife tanzim edecekleri zabıt varakalarında her ne sebep olursa olsun hakikate muhalif ifadatta bulunmıyacaklarına dair tahlif olunurlar.

Umuru iskaiye bir müteşebbis veya şirkete ihale edildiği halde şirket veya müteşebbis tarafından tayin edilecek iska ve irva müdürleriyle muavinlerinin ve mühendislerle muavinlerinin ve müfettişler ve kondoktorlarla muavinlerinin memuriyetleri tarafı hükümetten musaddak ve kendileri muhalif bulunmak şartiyle bunların dahi tanzim edecekleri zabıt varakaları hilafı sabit oluncaya kadar muteber addolunacaktır.

İşbu kanunun, icrayı ahkamına Dahiliye, Adliye ve Nafia Nazırları memurdur.